Албанија станува втор најсериозен кандидат за прием во ЕУ

Новата Европска комисија ја презеде функцијата  и еден од нејзините први предизвици е постигнување опиплив напредок во политиката за проширување на Европската унија. Без сомнение, подготвеноста е тука. Во првото обраќање на Марта Кос како еврокомесар за проширување, таа изјави: „Постои реални изгледи дека можеме да доведеме една или повеќе земји од проширувањето до финишот за време на овој мандат“. Албанија, која штотуку ги започна пристапните преговори, е една од нив.

Така, со оглед на тоа што повеќето од деветте официјални земји-кандидати се соочуваат со различни кризи и демократско назадување, успехот на проширувањето веројатно ќе зависи од „полесните“ кандидати кои не се ниту вовлечени во конфликт ниту под закана од авторитарно владеење. Сепак, имајќи ја предвид постојаната руска агресија на исток и другите дестабилизирачки фактори на Западен Балкан, особено долготрајните спорови и демократското назадување, ЕУ мора навистина да ја заживее својата стратегија за проширување и да одговара на моментумот на кој нејзините лидери – како што е Кос – често се повикуваат.

И, за ЕУ, испораката на успешна приказна за проширувањето е од витално значење не само за враќање на кредибилитетот на процесот на проширување во Западен Балкан, туку и за да ја  задржи довербата и моментумот меѓу другите источноевропски кандидати. Затоа треба да има за цел да интегрира повеќе од еден кандидат во следните пет години и повторно да се етаблира како клучен партнер во поддржувањето на демократските норми и вредности низ пошироката Европа.

Албанија е на половина пат: со притисок од ЕУ и нејзините сојузници од земјите-членки, успешниот пристап на земјата може да и помогне на ЕУ да ги удвои своите идни достигнувања во регионот.

Албанија се подготвува за пристапување

Меѓу кандидатите од Западен Балкан, Црна Гора веќе се издвојува како веројатна земја-членка на ЕУ. Но, ЕУ не треба да почива на овие ловорики. Откако и додели кандидатски статус на Албанија во 2014 година, таа исто така постигна постојан напредок и покрај повторените вета од земјите-членки и „заморот од проширувањето“ на ЕУ – засилен со повикот на поранешниот претседател на Европската комисија, Жан-Клод Јункер, во 2014 година, за застој во проширувањето на ЕУ. 

За да ги исполни критериумите на ЕУ за отворање на пристапните преговори, Албанија во 2016 година почна да се справува со корупцијата. Нејзиниот парламент, исто така, го одобри уставниот амандман кој овозможува реформи во правосудството  што доведе до смена на корумпирани судии и обвинители, или оние со сомнителни врски со организираниот криминал или со лоши професионални стандарди.

Во 2019 година, Албанија формираше Специјализирана структура за антикорупција и организиран криминал (СПАК), која оттогаш гони високи функционери, вклучувајќи пратеници, поранешни министри, градоначалници и високи владини фигури. Реформите на ЕУ и особено подобрените перформанси на судството во Албанија почнаа да ја враќаат довербата на јавноста во правосудниот систем. Заедно со понатамошното усогласување на економското и трговското законодавство и стандарди, ова има потенцијал да привлече странски директни инвестиции, да придонесе за економскиот раст и да ја олесни интеграцијата на Албанија на единствениот пазар.

Иницијативите како што се Планот за раст на Западен Балкан и Заедничкиот регионален пазар, исто така, помагаат да се создадат услови за одржлив раст и усогласување со стандардите на ЕУ. Во овој поглед, решителноста и напредокот на Албанија ја прават пример за земја кандидат од Западен Балкан, чии амбиции за членство делуваа како ефикасен катализатор за демократски реформи. Преку овие достигнувања, Албанија може полесно да го искористи обновениот моментум на проширување по руската инвазија на Украина во 2022 година.

Во јули истата година Албанија ја одржа својата прва меѓувладина конференција за пристапните преговори, до октомври 2024 година го отвори кластерот „Основи“ кој е најважен од преговорите за членство во ЕУ. Ова и овозможува на земјата да продолжи со подлабоки реформи и да одговори на постојаните предизвици. ЕУ сега е во посилна позиција да помогне да се поттикне овој процес и да се зајакне демократијата во земјата – особено преку справување со демократското назадување и политичката поларизација.

Решавање на политичката поларизација

Но, со приближувањето на општите избори, политичката клима во Албанија е напната. До неодамна, оваа нестабилност беше влошена со куќниот притвор на поранешниот премиер Сали Бериша. Албанската политичка опозиција го обвинува СПАК дека служи на агендата на владејачката Социјалистичка партија (ПС). Но, одлуката на специјалниот суд да го ослободи Бериша во очекување на истрага за корупција додава сложен слој на политичката ситуација. Додека доминацијата на ПС ја нагласува загриженоста за недостаток на политички плурализам во Албанија, и владејачките и опозициските лидери се спротивставија на подемот на нови политички сили, што дополнително ја зацврстува поларизацијата во политичкиот пејзаж на земјата.

На домашно ниво, политичката ситуација, заедно со борбата на СПАК против корупцијата и организираниот криминал, го засили отпорот од различни групи, вклучително и политички фракции, криминални мрежи и заробени медиуми. Што е најважно, ова го загрозува интегритетот и безбедноста на СПАК и на специјалниот суд, заканувајќи се да го елиминира  напредокот постигнат во судските реформи и справувањето со корупцијата. Вознемиреноста може силно да влијае на темпото и квалитетот на преговорите за пристапување на Албанија во ЕУ. Во оваа критична фаза, од витално значење е Албанија да обезбеди независност на судството и на СПАК со цел овие институции самостојно да се справуваат со корупцијата на високо ниво.

Ова се сериозни предизвици, но на  ЕУ може да и биде прилично лесно да ја поддржи Албанија преку нив, наместо да се справува со прашања како странско мешање, спорови околу суверенитетот и лошите соседски односи кои го одложуваат пристапниот напредок на другите земји од Западен Балкан.

Јавање на бранот на ЕУ

Пред парламентарните избори во Албанија во 2025 година, ЕУ би можела да ги поттикне политичките партии во земјата да се вклучат во конструктивен дијалог и да создаде простор за опозицијата во институциите и општеството. ЕУ, исто така, треба да ја зајакне својата поддршка за албанското граѓанско општество и независните медиуми, а истовремено да се занимава со пошироки прашања поврзани со демократијата преку идната преговарачка рамка. Овде, примената на условеноста е клучна за да се обезбеди напредок.

За ЕУ да промовира конкурентно економско опкружување и да спречи злоупотреба на средства, треба да даде приоритет на силно следење на клучните економски реформи во преговорите за пристапување – особено оние поврзани со законите и стандардите за набавки. Од регионална перспектива, поддршката за интеграцијата на Албанија во ЕУ ќе ги подобри тековните напори за зајакнување на соработката и стабилноста на Западен Балкан.

 За разлика од некои од нејзините соседи, Албанија е ослободена од наследството на насилното распаѓање на Југославија и ужива добри односи со членките на Западен Балкан. И при разгледувањето на регионалните специфичности на етно-националните идентитети и односи, ЕУ претставува избалансиран регионален пристап. Ова може да поттикне значајни позитивни случувања во Северна Македонија и Косово, кои исто така се борат да се развијат во нивните сопствени патувања за пристапување.

На национално ниво, Албанија е добро позициониран кандидат. Тој може да се пофали со највисоко ниво на јавна поддршка за пристап во ЕУ во регионот: 77 отсто го сметаат членството во ЕУ како позитивен чекор, во споредба со регионалниот просек од 54 отсто. Албанија е членка на НАТО од 2009 година и нејзината усогласеност со заедничката надворешна и безбедносна политика на ЕУ е 100 отсто. Овие позитивни фактори значат дека ЕУ треба да постигне опиплив напредок во земјата, а истовремено да го зајакне нејзиниот кредибилитет како доверлива институција.

Конечно, новата Европска комисија претставува можност да се изгради посилен моментум во решавањето на отворените прашања во регионот: тука, демократското назадување и унапредувањето на интеграцијата на Западен Балкан во ЕУ се наметнуваат како најважни. Ако и Албанија и ЕУ ја задржат политичката волја и одлучноста, Албанија може да стане уште една успешна приказна – заедно со Црна Гора – во последниот бран на проширување на блокот. (Европски совет за надворешни работи)